حرم حضرت معصومه
مجموعه حرم حضرت معصومه (س) در مرکز شهر قم یکی از بزرگترین و ارزشمندترین آثار معماری اسلامی ایران و جهان است که یادگارهای گرانبهایی از قرون مختلف را در بر دارد.این مجموعه بر مزار حضرت فاطمه. -دخت امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) - ملقب به معصومه‌بنا گردیده است
پس از آنکه آن حضرت به خاک سپرده شد، موسی بن خزرج بر مزار مطهر وی سایبانی از بوریا بر پاداشت‌ولی به مرور زمان، مردم قبه‌ای با آجر و گچ به صورت برج بر تربت وی بنا کردند. این امر باعث شد که هرگاه‌یکی از زنان خاندان موسی بن مبرقع وفات می‌یافت در جوار مرقد و تربت منور ستی فاطمه (س) دفن‌می‌گردید و لذا قبه‌ای که چهار نفر در زیر آن مدفون بودند ایجاد شد، به مرور دو قبه دیگر در کنار قبه اولیه‌برپاشد، در سال ??? ه.ق وزیر طغرل به نام میرابوالفضل که مردی دیندار بود، قبه‌ای بر فراز سه قبه مذکور بنانهاد که ارتفاع آن ?? متر بود. در عصر صفوی حرم حضرت معصومه دارای چهار صحن بود که پشت سرهم قرارگرفته بود و زائرین از یکی از صحن‌ها وارد و از دیگری خارج می‌شدند. در عصر قاجار، فتحعلی شاه به قم وآستانه مقدسه توجهی خاص مبذول داشت. چنان که تزئینات، رواق‌ها و بیوتات فعلی حرم اغلب به آن دوره‌تعلق دارند. در حال حاضر ابنیه آستانه مبارکه عبارتند از:
حرم: بنای فعلی حرم توسط شاه بیگم در سال ??? ه.ق ساخته شده است. قاعده حرم به صورت هشت ضلعی‌غیر متساوی و دارای هشت صفه است. پس از این بخش، قاعده گنبد و سقف با مقرنس‌های تزئینی قرار دارد.کتیبه‌ای سراسری از کاشی معرق به خط ثلث طلایی و سفید میان دو حاشیه کاشی فیروزه‌ای تعبیه شده است.متن این کتیبه چند حدیث نبوی در ستایش از پیروان خاندان پیامبر است. همچنین کتیبه دیگری به خط ثلث برجسته، گچبری شده که متن آن، مدح حضرت علی (ع) و آیات قرآنی به تاریخ ???? ه.ق است.
برفراز بنا، گنبدی با ارتفاع ?? متر برپاست که در سال‌های ???? - ???? ه.ق به دستور فتحعلی شاه به‌جای گنبد پیشین ساخته شده است. مرقد مطهر امروزه در میان دو ضریح از دید پنهان است. این مرقد باکاشی‌های بسیار نفیس و زیبایی در اواسط قرن هفتم هجری پوشیده شده که تنوع و استادی قابل ستایشی درانجام آنها بکار رفته‌است. در جنوب روضه منور، پس از عبور از رواق جنوبی، گنبد بزرگی است که پیشتر «صحن‌زنانه» خوانده می‌شد و اکنون «مسجد موزه» نام دارد. پوشش سقف و قاعده گنبد و محراب با کاشیکاری زیبا، بدیع و کتیبه‌های متعددی تزئین گردیده است.
در جهت شمالی روضه منوره ایوان طلا از ساخته‌های شاه بیگم - دختر شاه اسماعیل در سال ??? ه.ق‌قرار دارد، این ایوان ازاره کاشیکاری عصر صفوی دارد و برفراز آن دو مأذنه استوانه‌ای استوار شده است. در مدخل‌حرم، از جانب شرقی نیز ایوانی به بلندی ایوان طلا قرار دارد که به "ایوان آیینه" معروف است و اثری هنری ونفیس از معماری دوره قاجار بشمار می‌آید. در جلوی ایوان، فضاهای سرپوشیده شکوهمند و بدیعی قرار دارد.
صحن جدید: این صحن در شرق حرم واقع شده و توسط میرزاعلی اصغرخان امین السلطان بنا گردیده است.گرداگرد این صحن بیش از ?? بقعه کوچک و بزرگ بنا شده که مهمّترین آنها، مدفن خود میرزاعلی اصغرخان‌است که به ایوان آن چسبیده است. صحن نو دو قسمت پیوسته دارد. قسمت بزرگتر، هشت گوشه نامنظم وقسمت کوچکتر به صورت زایده‌ای در میان ضلع شرقی به شکل پنج گوشه است. گرداگرد صحن، بالای ایوان‌ها،کتیبه‌ای از کاشی خشتی با زمینه لاجوردی قرار دارد که بر آن دو قصیده از فتح الله شیبانی کاشانی نوشته شده‌است. این صحن گذشته از ایوان آیینه، سه ایوان دیگر در اضلاع شرقی، شمالی و جنوبی دارد. ایوان شرقی ازعناصر بسیار نفیس این صحن است. پوشش سقف ایوان، مقرنس زیباست که با کاشی طلایی رنگ آراسته شده‌است. بر فراز این ایوان، ? گلدسته زیبا و یک برج ساعت احداث شده است. در طرفین این ایوان، دو راهرو وجودداشت که اکنون به مقبره تبدیل شده است. صحن نو در سه جانب شرق، شمال و جنوب، سه درگاه ورودی داردکه در هر سه سو با کاشیکاری آراسته شده است.
صحن عتیق: این صحن توسط فتحعلی شاه قاجار، جایگزین دو صحن کوچک دوره صفوی شده است. در ضلع‌جنوبی این صحن، ایوان طلا و ایوان‌های دو سوی آن و در سه جانب دیگر، ?? بقعه از جمله مقابر دو پادشاه‌قاجار قرار دارد.
گرداگرد صحن عتیق و بر فراز پیشانی ایوان‌ها، کتیبه جدیدی از قصیده معجزیه ناطق اصفهانی تعبیه شده‌است که به مناسبت تذهیب گنبد در سال ???? ه.ق سروده شده بود. مدخل این صحن از شمال، سردرباشکوهی از دوره شاه طهماسب صفوی در جانب مدرسه فیضیه و ایوانی از دوره قاجار در داخل صحن دارد.ایوان شمالی صحن عتیق با سقف مقرنس و بدنه گچی ساده، روبروی ایوان طلا قرار دارد. ایوان جنوبی با دوتختگاه، از آثار نفیس دوره صفوی است. در این قسمت، کتیبه‌ای به شعر نوشته شده است.
مقابر پادشاهان، در مجموعه حرم حضرت معصومه (س)، تعدادی از شاهان و شاهزادگان صفوی و قاجاری مدفون هستند که بنای مزار آنها از جمله آثار تاریخی و هنری این مجموعه محسوب می‌گردد که در مبحث آرامگاه‌ها مورد اشاره قرار گرفتند.
:جستجو